„A World Cup without me is nothing to watch, so it is not worth waiting for the World Cup” czyli o wizerunku, Ibrze i Ra(v)ioli w grach. Tradycyjnie – jeśli o prawie w grach komputerowych, to wpuszczam tu Olka Jarymowicza. Ale na zdjęciu to nie on!
(zdjęcie – By Tasnim News Agency, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=70430650)
PROLOG
Wyobraźmy sobie następującą sytuację- jesteś kapitanem dość przeciętnej reprezentacji narodowej w piłce nożnej. Ty – supergwiazda, pogromca włoskich muraw, kość w gardle Guardioli, który ledwie kilka miesięcy temu opuścił niegdyś wielkich Rossoneri. Za 23 miliony euro twoim domem staje się Paryż, a dokładniej- Paris Saint-Germain Football Club. Po kilku latach legendarny tenisista Bjoern Borg, sześciokrotny zwycięzca turnieju French Open, nazwie Cię „szwedzkim królem Paryża”. Zakończysz przygodę w paryskim klubie po rozegraniu łącznie 180 meczów, w których strzelisz 156 bramek i zaliczysz 60 asyst. Zanim jednak to nastąpi, musisz pokonać tych wyspiarskich Synów Albionu. Ok, umówmy się- reprezentacja Anglii już od dawna boryka się z licznymi problemami. To jednak dalej kraj, stojący jedną z najlepszych lig świata. O dziwo po wyrównanej grze prowadzicie z nimi 3:2. I choć jest to mecz towarzyski, to chcecie zrobić wszystko, aby ten wynik utrzymać. Doliczony czas gry- twój kolega wybija piłkę z waszej połowy. Wychodzi do niej bramkarz Anglików i wykonuje złe wybicie głową. Co robisz- przytrzymujesz piłkę? Szukasz partnerów z drużyny w lepszej pozycji? Nie- nazywasz się Zlatan Ibrahimovic i robisz to:
Jesteś herosem, człowiekiem z innej galaktyki. Mówią o tobie na całym świecie. Twoje genialne szaleństwo i decyzja Anglika sprawiają, że już na zawsze przejdziesz do historii. Jeszcze nie wiesz, że po ośmiu latach, sytuacja może się powtórzyć. Tym razem jednak nie zrobisz tego na zielonej murawie. Dokonasz tego, walcząc na drodze prawnej, ale o tym za chwilę…
W kolejnym już artykule pragnę powrócić do świata gier piłkarskich. Dlaczego? No cóż, FIFA oraz EA są jak jeden z moich znajomych. Wiecie: niby wszystko z nim ok, ale nigdy nie wiesz, czy dziś nie wyskoczy z nową aferą. W poprzednim artykule wspomniałem chociażby o sprawie licencji do wykorzystania np.: herbu czy nazwy Juventusu w grach Elektroników, które utracili na rzecz Konami. Myślicie, że EA wyciągnęło lekcję z tamtej straty? Być może to zrobili i teraz uważniej… Nie no dobra, koniec żartów. EA od tamtego czasu dopuściło do utraty praw do licencji klubu AS Roma. Stare, kochane EA. Dziś jednak nie o tym. Wrócimy bowiem do kwestii wizerunku piłkarzy w grach sportowych. Postaram się pokazać, że czasem pozornie zwykły ruch może grozić wielomilionowym pozwem. Czy może on na zawsze zmienić branżę gier sportowych? Czy wizerunek można prawnie chronić? I co ma z tym wspólnego grupa muzyczna z lat 90, Gareth Bale oraz dyktator z Panamy? Spokojnie, EA i FIFA nie opuszczą nas do samego końca. Jesteście gotowi?
AKT I: “So tell me what you want, what you really, really want”
czyli każdy wybuch potrzebuje zapalnika
….Poznajmy drugiego bohatera dramatu. Nazywasz się David Robert Joseph Beckham. Kim jesteś? Członkiem słynnego „The Class of ’92„- grona sześciu piłkarzy (Beckham, Giggs, Butt, bracia Neville oraz Scholes) należących do tzw. Manchester United’s ’90s golden generation. Oficerem Orderu Imperium Brytyjskiego. Występowałeś w takich klubach jak wielki Manchester United, galaktyczny Real Madryt czy LA Galaxy. Ponad stukrotnie reprezentowałeś swój kraj, w tym 58 razy w roli kapitana reprezentacji. Jesteś szczęśliwym mężem Victorii Beckham, kochającym ojcem, multimilionerem. Od 2018 roku właścicielem klubu piłkarskiego, grającego w najwyższej klasie rozgrywkowej piłki nożnej w USA. Ambasadorem wielu znanych marek odzieżowych, perfum czy też elektronicznych. Dodatkowo zostałeś Ambasadorem Dobrej Woli UNICEF. Jednym słowem fajny z Ciebie gość. Czy jako człowiek sukcesu zamierzasz się zatrzymać? Nie! Idziesz dalej po swoje, po więcej i więcej. Podpiszesz wkrótce umowie, która może zmienić branżę gier już na zawsze, ale zanim to nastąpi…
Zacznijmy jak zwykle od podstaw. Czym jest wizerunek? Polski ustawodawca nie zdecydował się na zdefiniowanie tego pojęcia. Zajrzyjmy zatem do słownika. Wizerunek to:
„1. «czyjaś podobizna na rysunku, obrazie, zdjęciu itp.»
2. «sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana»”.
Orzecznictwo stwierdza zaś: „Przez pojęcie wizerunku należy rozumieć każdą podobiznę bez względu na technikę wykonania, a więc fotografię, rysunek, wycinankę sylwetki, film, przekaz telewizyjny bądź przekaz wideo, a zatem jest nim niewątpliwie zdjęcie.”. Co to oznacza? Dokładnie tyle, że zarówno profesjonalna sesja zdjęciowa, jak i rysunek zrobiony przez ulicznego artystę może przedstawiać czyjś wizerunek. Warunkiem jest to, iż na podstawie tego utrwalonego dzieła da się kogoś rozpoznać. Dlaczego? Spójrzmy na art. 23 Kodeksu Cywilnego: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, […] pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.” Widzimy zatem, że wizerunek jest dobrem osobistym, które podlega ochronie prawnej. Co ważne wizerunek może być chroniony zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i prawa autorskiego. Reguluje to art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Pr. Aut.). Zgodnie z treścią artykułu rozpowszechnianie czyjegoś wizerunku wymaga zezwolenia tej osoby. Czym jest rozpowszechnianie? Spójrzmy: „Chodzi zatem o sytuację w której stworzona zostaje możliwość zapoznania się z wizerunkiem bliżej nieokreślonemu (z góry), nie zamkniętemu kręgowi osób. Udostępnienie to odbywać może się za pomocą dowolnego medium, w tym prasy.” Nie jest ono jednak wymagane, gdy: nie wskazano wyraźnego obowiązku zezwolenia, a pozujący otrzymał umówioną zapłatę (art. 81 ust.1 Pr. Aut.); chodzi o osoby powszechnie znane, jeżeli utrwalono wizerunek podczas pełnienia przez nie funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych czy zawodowych (art. 81 ust. 2 pkt 1 Pr. Aut.); oraz gdy osoby stanowią jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza (art. 81 ust. 2 pkt 2 Pr. Aut).
No dobrze Olku, ale jak możemy chronić swój wizerunek? Dziękuję za to pytanie. Otóż znajdzie tu zastosowanie art. 24 Kodeksu Cywilnego, wskazującym na różnego rodzaju żądania, które możemy wysunąć w celu ochrony wizerunku. Nas szczególnie interesuje treść § 3.: „Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.”. Udajmy się zatem do Pr. Aut.: Art. 83.: „Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej […] stosuje się odpowiednio przepis art. 78 ust. 1; roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.”. Zatem ruszamy! Dzięki niemu osoba ta może: żądać zaniechania działania osoby rozpowszechniającej wizerunek, żądać od niej usunięcia skutków, wydania publicznego oświadczenia, a w przypadku jej zawinienia- uzyskać na drodze sądowej odpowiednią sumę pieniężną, lub nakazać jej uiszczenie na cel społeczny. A wiecie, że wizerunek może mieć również związek z RODO, i zgodnie z art. 4 pkt 14 RODO wizerunek może być kwalifikowany w określonych sytuacjach jako dane biometryczne, które wymagającą szczególnej ochrony? Jednak zostawmy to na inne artykuły i zajmijmy się wizerunkiem w grach. A dokładniej wejdźmy w tajniki umów FIFPro.
AKT II: “I’m gonna make him an offer he can’t refuse.”
czyli prawne risotto w funcie sosu
…Poznajmy ostatniego głównego bohatera dramatu. Oto Carmine „Mino” Raiola- pulchny pięćdziesięciotrzyletni Włoch pochodzący z regionu Kampania. Zajadasz się jednym z pysznych makaronów w swojej posiadłości. Masz cudowną robotę – jesteś agentem takich gwiazd jak Zlatan Ibrahimović, Paul Pogba, Henrikh Mkhitaryan czy Marco Verratti. Dodatkowo prowadzisz jedną z największych agencji menedżerskich dla piłkarzy na świecie. Ty nie kupujesz biletów na mecze – drzwi na loże VIP otwierają ci sami prezesi klubów. To ty dyktujesz ceny w negocjacjach i łaskawie schodzisz z nich na niższy pułap. Któregoś jesiennego wieczoru dzwoni do Ciebie jeden z twoich podopiecznych. Odpalasz laptopa i czytasz kolejne artykuły w sprawie, popalając papierosa. Już wiesz, że pieniądze nie śmierdzą, a kości zostały rzucone. Wchodzisz do gry.
FIFPro to Międzynarodowa Federacja Piłkarzy Zawodowych, zrzeszająca około 60 tysięcy piłkarzy z 65 krajów. Czym się zajmuje? Przede wszystkim komunikacją na linii piłkarze-związki, edukacją, wsparciem medycznym oraz ochroną praw piłkarzy. Federacja ta jest silnie powiązana z FIFA. Wydaje się, że piękniej być nie może prawda? Mamy bowiem federację, która dba o piłkarzy, w dodatku współpracującą z najważniejszym organem władczym w piłce. Gdzie ten haczyk? Oto fragment wywiadu z Lennartem Bobzientem: “[…]Premier League actually made an exception on the agreement, where they said we are still able to feature the league [in a non-licensed fashion], which means that we have all the clubs, like Manchester United for example is called Manchester Red–we are not allowed to have the club’s name and the club’s kits, but we have all the players. So, for example, with Pogba–his name is Pogba, not like back in the days of PES 2 where you had fantasy names. The players they have their real names and also the real player likenesses. Because that’s then actually part of [players’ union] FIFPro.” Jak więc widzimy, FIFPro posiada prawa do wizerunku należących do nich piłkarzy. Może więc nimi dysponować i odpłatnie udostępniać takim markom jak, chociażby FIFA czy PES. I tu znajduje się haczyk. FIFPro zrzesza bowiem piłkarzy grających. Pamiętajmy, że z byłymi piłkarzami lub tymi niezrzeszonymi w FIFPro, zarówno EA, jak i Konami musiałoby każdorazowo negocjować z nimi umowy dotyczące rozpowszechniania ich wizerunku. I tu zaczyna się cały ambaras.
18 listopada 2020 r. EA ogłosiło, iż David Beckham podpisał z nimi wieloletnią umowę ambasadorską. Wyglądało to na klasyczną umowę, jaką spółka zawierała z piłkarskimi legendami. W zamian za odpowiednią kwotę David zgodził się na rozpowszechnianie swojego wizerunku w grach EA. Co ważne- mieli mieć oni to prawo na wyłączność. Deal jakich wiele, nic specjalnego. No nie do końca. Bo wiecie- gdy nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o pieniądze. 21 listopada w brytyjskim The Mirror ukazuje się następująca informacja: “David Beckham is earning more playing in a football computer game than he did kicking a ball for real. The retired star has won a £40 million three-year deal to appear in the FIFA 21 game on PlayStation and XBox”. 40 milionów funtów to ciężka do wyobrażenia sobie suma, więc spieszę z pomocą! Otóż za tę kwotę, po wymianie waluty według kursu NBP (ok. 4,98 zł) na dzień 30 listopada 2020 r., można zakupić około 117 869 822 lodów Kaktus (1,69 zł za sztukę). To nic dziwnego, że wybuchła z tego afera, choć już nigdy więcej nie usłyszymy w niej o lodach. Na lawinę nie musieliśmy czekać długo. 23 listopada ujrzeliśmy poniższy Twitty od Zlatana:
Internet szybko nadał im siłę rwącej rzeki. Wkótce cały sportowy i fifowy świat mówił wyłącznie o nim. Cały? Nie! Jedna, malutka wioska do dziś nie zabrała głosu w sprawie (stan na 1.12.2020 r.). Tak kochani, jest nią EA. Być może wtedy moglibyśmy ten spór zakończyć lub chociaż poznać jego drugie dno. Konflikt narastał z każdym dniem. I tu dochodzimy do dnia 25 listopada. Na łamach The Telegraph Raiola stwierdził: „It won’t just be Zlatan or Gareth Bale. We have around 300 requests from players. We will go until the end, if necessary, against Fifa and FifPro and everybody who sells rights they don’t have.”. Wśród piłkarzy mających wnieść pozew przeciw EA znaleźli się m.in.: Gareth Bale. Raiola plus topowi światowi gracze- czy to oznacza koniec gier sportowych, jakie znamy?! Jak to śpiewał swego czasu Mika: Relax, take it easy! Dlaczego? Po pierwsze warto odnieść się do słów Zlatana: „I was put there without any real knowledge through some weird manouver.”, i zestawić je z poniższym tweetem:
https://twitter.com/KroenkeBurner/status/1330935895051161602?s=20
Rzeczywiście widać, jak mało mógł wiedzieć. Po drugie spór toczy się o zbyt dużą stawkę. Żadna ze stron nie chce i nie może sobie pozwolić na ewentualną porażkę, więc niemal na 100% dojdzie między nimi do ugody. Po trzecie musimy pamiętać, iż obecnie Szwed gra w AC Milan. I co w tym niezwykłego? Otóż to, że EA… podpisało niedawno umowę z AC Milan, zgodnie z którą włoska drużyna będzie w pełni licencjonowana tylko w serii FIFA. W jego skład wchodzą m.in.: pełne prawa do wykorzystania nazwy zespołu, stadionu czy właśnie zawodników Rossonerich. Co, jednak jeśli dojdzie do sporu i wygra jedna ze stron? Wygrana EA pozwoli im jeszcze bardziej umocnić swój monopol na rynku gier sportowych. Tyle i aż tyle. Ciekawsza jest jednak perspektywa wygrania piłkarzy, których wspiera Raiola. Otóż doszłoby zapewne do podpisania nowych umów w ramach FIFPro lub nawet masowych odejść z szeregów Federacji. Co to oznacza? Mniej więcej tyle, że z każdym z nich EA musiałoby negocjować osobiście. Kanadyjska spółka nie jest studnią bez dna, więc zapewne odpuściłaby część nazwisk, na które po prostu nie byłoby ich stać. Jak to możliwe, że EA nie byłoby stać na prawa do wizerunku wszystkich graczy? Otóż już w tym momencie ponoszą oni gigantyczne koszty, związane z licencjami. Jak podaje serwis sportbusiness.com: „Well-placed sources say EA Sports spends between $100m (€90m) and $150m on partnerships and licensing each year, plus a large royalty fee to FIFA for the use of its name. Konami spends considerably less – between $30m and $40m on licensing and partnerships. EA Sports’ lead partner deal with the English Premier League, from 2019-20 to 2024-25, is understood to be worth well in excess of $30m per season. The partnership began over two decades ago as a simple licensing deal but has now expanded to include patches on referee and assistant referee uniforms, sponsorship of in-broadcast stat overlays and LED time in Premier League stadiums.”. EA nie może więc pozwolić sobie na nagły wzrost kosztów. Gdyby jednak do niego doszło, musieliby zrezygnować z praw do wizerunku części gwiazd. To mogłoby zmienić oblicze gier sportowych już na zawsze, a także kwestie prawa do wizerunku w grach.
AKT III: “But you are not alone, I am here with you”
czyli o podobnych przypadkach z wizerunkiem
Zapewne zapytacie: no wspaniale Olku, ale czy to jedyna taka afera wizerunkowa w świecie gier? Nie no dobra nie zapytacie, bo widzicie tytuł tej części. Postaram się więc pokrótce omówić dwa takie przypadki. Obiecuje- żaden z nich nie będzie dotyczyć EA, bo ileż można. Przejdźmy więc do konkretów:
Wredne dziewczyny, Garbi: Super Bryka czy Wiem, kto mnie zabił– co łączy te wszystkie filmy? Macie rację, iż poprawna odpowiedź to Lindsay Lohan. Ta amerykańska aktorka i piosenkarka poza rolami w filmach, zasłynęła również licznymi skandalami. Odwyki alkoholowe, anoreksja, kłótnie z ojcem – oj nie jest to jedna z tych grzecznych gwiazdek. A wiecie, kto kocha parodiować takie osoby? Zgadza się- seria Grand Theft Auto (GTA)! Zdaniem celebrytki posłużyli się jej wizerunkiem bezprawnie. Dowody? Spójrzcie na poniższą grafikę i porównanie do zdjęcia Lohan:
No prawda, że podobne? Dodatkowo postać ta, nazwana przez twórców Lacey Jonas, miała niezwykle podobny życiorys do Lindsay. Gwiazda filmów dla młodzieży, nieco głupiutka blondynka, którą atakują zewsząd paparazzi. Hmm… No wypisz wymaluj Pani Lohan jak nic! A skoro to na pewno ona, to musiała wygrać sprawę przed sądem. Ha, głupi twórcy gier! Taaa… W 2018 roku aktorka przegrała kolejną walkę przed sądem, w której próbowała udowodnić swoje racje. Sąd Apelacyjny w Nowym Jorku który ostatecznie odrzucił pozew Lindsay Lohan przeciwko Take-Two Interactive oraz Rockstar Games, stwierdził iż na podstawie przedstawionych dowodów, oraz po dokonaniu analizy nie da się potwierdzić, iż jest to wizerunek aktorki. Co mogło przekonać sąd? Po pierwsze powyższy, nie ukrywajmy, dość płytki opis charakteru można przypisać setkom celebrytek. Po drugie podobne zdjęcie mogło wykonać tysiące innych osób. Po trzecie postać Shelby Welinder. Kim jest? A no jest to faktyczna modelka, pozująca do tejże grafiki promocyjnej. Skąd zaś to wiemy? Otóż Rockstar musiał obalić jeszcze jeden mit. Mit tego, iż nie wykorzystali wizerunku Kate Upton:
a sama Shelby Welinder udostępniła dowód zapłaty od wydawcy. Sama też znalazła się na liście płac Rockstara. Sprawa więc została przez Lohan przegrana, a kwestia pierwowzoru Lacey Jonas rozstrzygnięta. Sama Lindsay musi obejść się smakiem – nie przysługuje jej już bowiem możliwość złożenia kolejnego odwołania.
„Trudno sobie wyobrazić, żeby jego reputacja mogła jeszcze ucierpieć”. Kto i do kogo wypowiedział te słowa? Bingo! Sąd w Los Angeles do Manuela Noriegi, byłego dyktatora Panamy. Moment, co były dyktator robi przed sądem w LA? Jego zdaniem wydawca gry z 2012 r. “Call of Duty: Black Ops 2” Activision Blizzard zniszczył jego wizerunek, wykorzystując jego wygląd oraz imię i nazwisko. Miał być przedstawiany jako obraz wszelkiego zła, morderca czy handlarz narkotykami. O grze miał zaś dowiedzieć się od swoich wnuków. Paradoksalne w tym wszystkim jest to, że po przejęciu władzy w 1981 r. w wyniku zamachu stanu, Noriega słynął ze współpracy z latynoamerykańskimi baronami narkotykowymi, praniu brudne pieniądze i morderstwach opozycji. CIEKAWOSTKA: Dyktator został obalony przez armię amerykańską podczas Operation Just Cause w 1989 r. W trakcie inwazji schronił się w nuncjaturze papieskiej, licząc na azyl polityczny. Jednak wkrótce został zmuszony opuścić nuncjaturę z powodu głośnej muzyki (heavy metal) nadawanej przez wojsko amerykańskie. Jednym z częściej granych zespołów miał być Van Halen. Wróćmy jednak do głównego wątku. Od początku wydawca gry uważał roszczenia byłego dyktatora za groteskowe i wnioskowali o oddalenie pozwu. Twierdzili też, że mogą oni wykorzystać jego wizerunek. Sąd w 2014 r. przychylił się do ich wniosków. Cytując za artykułem z Gazety Wyborczej: „Jak podaje CNN, w poniedziałek sąd w Los Angeles zgodził się z nimi. Uznał, że wolność słowa jest ważniejsza niż urażona godność byłego dyktatora. Sędzia William H. Fahey dodał jeszcze: – Manuel Noriega nie udowodnił, że jego reputacja została w jakikolwiek sposób zniszczona. Biorąc pod uwagę raporty na temat jego czynów w latach 80. i wczesnych 90., trudno przyjąć, że jest to w ogóle możliwe.” Pełnomocnik wydawcy Rudy Giuliani podkreślał: „This was an absurd lawsuit from the very beginning and we’re gratified that in the end, a notorious criminal didn’t win.”, związany zaś z Blizzardem Bobby Kotick dodał: „Today’s ruling is a victory for… global audiences who enjoy historical fiction across all works of art.”. Noriega wraz ze swoimi pełnomocnikami planowali dalsze kroki prawne względem wydawcy. Na ich nieszczęście były dyktator zmarł w 2017 r. Na ten moment rodzina zmarłego nie zapowiedziała dalszych działań.
EPILOG
Nie chce już przedłużać, aby nie nadwyrężyć swojego wizerunku. Mam nadzieję, że ten artykuł pozwoli wam zapamiętać, czym jest i jak można chronić wizerunek. Pamiętajcie też, że jeśli chcecie zostać dyktatorem, to Sąd w LA raczej nie poprze waszej linii obrony. Tymczasem dbajcie o swój wizerunek. Do zobaczenia!
Aleksander Jarymowicz
Bibliografia:
Kyle Picknell, HOW ZLATAN JUMPED THE SHARK, dostęp z: https://www.joe.co.uk/sport/how-zlatan-ibrahimovic-jumped-the-shark-237956, na 26.11.2020 r.
Oficjalnie: Zlatan Ibrahimović piłkarzem PSG, dostęp z: https://transfery.info/aktualnosci/oficjalnie-zlatan-ibrahimovic-pilkarzem-psg/53452, na 26.11.2020 r.
Bjoern Borg: Zlatan Ibrahimovic królem Paryża, dostęp z https://sport.onet.pl/pilka-nozna/liga-francuska/bjoern-borg-zlatan-ibrahimovic-krolem-paryza/hywsq7, na 26.11.2020 r.
dane pochodzą z: https://www.transfermarkt.pl/zlatan-ibrahimovic/leistungsdatenverein/spieler/3455, na 26.11.2020 r.
fragment utworu Wannabe, Spice Girls, Spice, Virgin Records, 1996
Bartosz Pilarczyk, FIFA 21 bez kolejnego włoskiego giganta. Tym razem AS Roma, 2020, dostęp z https://sport.tvp.pl/49249567/fifa-21-bez-kolejnego-wloskiego-giganta-tym-razem-as-roma, na 26.11.2020 r.
definicja wizerunek pochodząca z https://sjp.pwn.pl/sjp/;2579940, dostęp na 27.11.2020 r.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 maja 2015 r., sygn. akt: I ACa 158/15
dane pochodzą z https://www.transfermarkt.pl/david-beckham/nationalmannschaft/spieler/3139, na 30.11.2020 r.
Manchester United’s ’90s golden generation: Beckham, Giggs, Neville & the players who broke through youth team, dostęp z https://www.goal.com/en/news/manchester-uniteds-90s-golden-generation-beckham-giggs/1mdraxbpx2u5c1c4bmw2vfs1b8, na 29.11.2020
Dz.U.2020.0.1740 t.j. – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 kwietnia 2016 r. sygn. akt: I ACa 1826/15
Katarzyna Wojciechowska, Wizerunek chroniony jak dane osobowe i dobro osobiste, dostęp z https://www.prawo.pl/prawo/ochrona-wizerunku-jako-dana-osobowa-i-jako-dobro-osobiste,497013.html, na 30.11.2020 r.
cytat z filmu The Godfather, reż. Francis Ford Coppola, Paramount Pictures, 1972
Joanna Legun, Wizerunek – kluczowe aspekty prawne, dostęp z: https://jakzrozumiecprawnika.pl/wizerunek-aspekty-prawne/, na 30.11.2020 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/FIFPro, dostęp na dzień 30.11.2020 r.
Oscar Dayus, How EA And FIFA Beat Konami And PES To Football’s Biggest Licenses, dostęp z https://www.gamespot.com/articles/how-ea-and-fifa-beat-konami-and-pes-to-footballs-b/1100-6462602/, na 30.11.2020 r.
Halina Watts, David Beckham earns more for FIFA 21 than he did playing football, dostęp z https://www.mirror.co.uk/sport/football/david-beckham-earns-more-fifa-23046908, na dzień 30.11.2020 r.
cena lodów ze strony http://www.eskleplewiatan.pl/product-pl-1621-Kaktus-Lody-wodne-o-smaku-cytrynowym-i-truskawkowe-45-ml.html
JAMES DUTTON FOR MAILONLINE, Super-agent Mino Raiola reveals 300 players are ready to join Zlatan Ibrahimovic in his fight with EA Sports over use of their image in popular video game… as he hits out at 'slave drivers’ FIFA, dostęp z https://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-8990001/Mino-Raiola-reveals-300-players-ready-join-Zlatan-Ibrahimovic-fight-EA-Sports.html, na 01.12.2020 r.
Callum McCarthy, Football clubs have woken up to the power of FIFA and Pro Evo, dostęp z https://www.sportbusiness.com/2019/08/football-clubs-wake-up-to-the-power-of-fifa-and-pro-evo/?registered_metered=1, na 02.12. 2020 r.
mikos. FIFA 21 – Zlatan Ibrahimović wkurzony, piłkarze pozywają EA, dostęp z https://www.gry-online.pl/newsroom/fifa-21-zlatan-ibrahimovic-wkurzony-pilkarze-pozywaja-ea/z11edeb, na 01.12.2020
fragment utworu Relax, Take It Easy, Mika, Life in Cartoon Motion, Island Records, 2007
fragment utworu You Are Not Alone, Michael Jackson, HIStory: Past, Present and Future Book I, Epic Records, 1995
STEWART PERRIE, Lindsay Lohan Loses ‘Grand Theft Auto: V’ Lawsuit Over ‘Likeness’ To Character, dostęp z https://www.ladbible.com/entertainment/celebrity-gaming-lindsay-lohan-loses-grand-theft-auto-v-lawsuit-over-likeness-20180330,na 01.12.2020 r.
Piotr Bicki GTA 5 – pozew Lindsay Lohan przeciwko studiu Rockstar ostatecznie odrzucony, dostęp https://www.eurogamer.pl/articles/2018-03-30-gta-5-pozew-lindsay-lohan-przeciwko-studiu-rockstar-ostatecznie-odrzucony, na 02.12.2020 r.
Rahul Bhushan, GTA 5 Cover Girl: Real story of the Bikini Selfie icon Shelby Welinder, dostęp z https://www.sportskeeda.com/esports/gta-5-cover-girl-the-real-story-bikini-selfie-icon-shelby-welinder, na 01.12.2020 r.
Tygodnik Polityka, nr 38/2007 s. 58
Manuel Noriega case against Call of Duty is dismissed, dostęp z: https://www.bbc.com/news/technology-29811512, na 01.12.2020 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Manuel_Noriega#cite_note-9, dostęp na 01.12.2020 r.
Dyktator pozwał twórców „Call of Duty”. Przegrał, bo zdaniem sądu „jego reputacji nie da się bardziej zniszczyć„, dostęp z https://wyborcza.pl/1,75399,16886283,Dyktator_pozwal_tworcow__Call_of_Duty___Przegral_.html, na 01.12.2020 r.
