Człowiek, którego na wpis — a nawet własnego bloga — namawiam już od dawna. Spec od prawa pracy — aplikant radcowski w OIRP Warszawa, doktorant w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej UW, a prywatnie — miłośnik i kolekcjoner whisky, członek Klubu Loży Dżentelmenów, zrzeszającego pasjonatów whisky. Łącząc pasję z zawodem zgłębia i tłumaczy brytyjskie regulacje prawne dotyczące whisky. Pracuje także nad obszernym opracowaniem tej tematyki w wersji książkowej — Jakub Rumian!

Już teraz mogę Ci zdradzić, że Kuba tu jeszcze o whisky popisze. 🙂 A póki co oddaję mu głos – „posłuchaj”, z jaką pasją i wiedzą mówi i o whisky i o prawie — i oczywiście o prawie w whisky!

Whisky jest dla Szkotów dobrem narodowym i wielkim powodem do dumy, czego wcale nie kryją, a o czym przekonać się można już na samym lotnisku, gdzie w hali przylotów w Glasgow wita Cię wielka pardwa szkocka, będąca zarazem logiem najpopularniejszej w Szkocji whisky mieszanej (blended scotch whisky) – The Famouse Grouse.

Chociaż dzisiaj jest to trudne do uwierzenia, kiedy whisky spotkać można niemal w każdym sklepie od wielkopowierzchniowego, przez osiedlowe sklepiki, aż po salony specjalistyczne wyposażone w whisky klasy premium, nie zawsze była ona powszechnie dostępna. Co więcej, droga aby tak się stało była bardzo wyboista, a gorzelnicy produkujący whisky uważani byli za przestępców, którzy nielegalnie destylując alkohol oszukują Króla i monarchię!

Szkoci, swoją determinacją wywalczyli poprzez lata zmagań z lokalnym fiskusem, parlamentem i każdą inną przeciwnością losu, nie tylko prawo do legalnej produkcji whisky, ale także uczynili z whisky trunek, który można określić bez cienia wątpliwości wyjątkowym. Toteż jak przystało na prawdziwych patriotów, dążyli z powodzeniem do zagwarantowania na gruncie prawnym, uregulowania wszystkiego co wiąże się z produkcją whisky: od kwestii dotyczącej produktów nań się składających, aż po samą jej dystrybucję. Myślę, że też dzięki temu dzisiaj, możemy cieszyć się smakiem i doceniać jej kunszt.

Pisząc dzisiaj te słowa, chce zwrócić przede wszystkim uwagę właśnie na to jak przepisy prawne – chociaż tak w naszej kulturze wydawałoby się to tak bardzo sprzeczne – mają ogromny i korzystny wpływ na produkcję alkoholu, w tym przypadku whisky. I to bardzo pozytywny wpływ. Można nawet powiedzieć, że bez uregulowań prawnych rynek whisky byłby bardzo niespójny i można nawet pokusić się o stwierdzenie, że brak regulacji prawnych mógłby wpłynąć na jakość szkockiej whisky.

W 1988 r. Parlament brytyjski uchwalił tzw. Scotch Whisky Act – akt prawny definiujący szkocką whisky, a także regulujący jej produkcję i zasady sprzedaży.

Ze względu na skalę produkcji: zwiększenie popytu oraz rozwój produkcji i postęp technologiczny, zaledwie trzy stronnicowa regulacja prawna stała się niewystarczająca i nie rozwiązywała wszystkich problemów, które z podanych wyżej przyczyn wciąż zaczęły się pojawiać. Tym samym 23 listopada 2009 r. wszedł w życie obszerny akt The Scotch Whisky Regulations 2009, kompleksowo regulujący na gruncie prawnym proces produkcji szkockiej whisky, można rzec od zebrania zboża, aż po wystawienie gotowego produktu na półkę sklepową i jego reklamowanie, a nawet sposoby transportu do innych krajów, poza Szkocję. W niniejszym akcie prawnym pojawiły się także zabezpieczenia, mające na celu ograniczenie podejmowania prób podrobienia szkockiej whisky, zabezpieczenie znaku towarowego, jakim jest Scotch Whisky, a także prostujące pewne nieścisłości, które uprzednio w ogóle nie były uregulowane np. podział Szkocji na regiony jej produkcji, co wcześniej nie doczekało się uregulowania na takim poziomie ustawowym, a nazwanie Springbanka (region produkcji Campbeltown) whisky z Highlands, z pewnością powodowało niejednokrotnie niszczenie szkliwa, od zaciskania ze złości zębów koneserów tego niesamowitego trunku.

Chciałbym w tym krótkim tekście pokazać, jaki wpływ na naszą konsumpcję whisky ma brytyjskie prawo, oraz wprowadzić trochę do tego wyjątkowego świata, w którym alkohol nie koniecznie musi przyprawiać o sobotni ból głowy. Można się zastanawiać, jaki sens ma omawianie w Polsce brytyjskiego prawa, lecz należy mieć świadomość, że kupując i pijąc później whisky, okraszoną określeniem Scotch Whisky, musi ona odpowiadać wszystkim wymogom określonym w powyższym akcie prawnym. Co więcej, interpretacja i wykładnia tego prawa staję się po części… przewodnikiem po szkockiej whisky! Dlatego, motto autora dzięki uprzejmości którego możecie przeczytać ten tekst, że prawo to nie tylko nudne i sztywne frazesy, jest tutaj niezmiernie aktualny.

Wyobraź sobie, że wchodzisz do sklepu z zamiarem kupna szkockiej whisky. Znasz kilka popularnych firm ją produkujących i zapewne wybierasz butelkę pochodzącą z jednej z nich, nie zastanawiając się nad tym jak ją wyprodukowano, jaka jest jej historia, z czego została wyprodukowana, albo dlaczego jest droższa od wódki. Czasem jednak siedząc już ze szklaneczką pełną tego trunku w ręku i słuchając w tle muzyki szkockich dud, wszystko to staje się interesujące, ale wtedy często angielskie słowa na etykiecie stają się całkowicie niezrozumiałe, a w najlepszym razie niewystarczające do pozyskania właściwej wiedzy.

Zgodnie z The Scotch Whisky Regulations, szkocka whisky musi być bardzo precyzyjnie opisana na etykiecie w taki sposób, aby nie wprowadzała konsumenta w błąd, a także zabronione jest opisanie jakiegokolwiek innego trunku jako Scotch whisky jeżeli nie spełnia on wskazanych przez prawo wymogów.

Rodzaje Szkockiej Whisky

Co do zasady, każdy myśląc o whisky kojarzy ją mimowolnie ze Szkocją. To skojarzenie nie jest przypadkowe. Chociaż whisky produkowana jest w wielu innych miejscach na świecie – od ogromnej produkcji whiskey– burbonów w USA, trzykrotnie destylowanej po sąsiedzku irlandzkiej whiskey, przez whisky kanadyjską, japońską czy indyjską, aż po kraje, gdzie rynek produkcji whisky jest mniejszy, ale z dużym powodzeniem whisky z tych krajów pochodzące zaczynają z przytupem wchodzić na salony, jak chociażby tajwański Kavalan, który zdobywał nagrody w prestiżowym konkursie World Whiskies Awards – to whisky po prostu kojarzy się ze Szkocją.

Scotch whisky to pojęcie szerokie i niejednorodne, które obejmuje kilka rodzajów whisky, które wszystkie razem można rzec składają się na tą właśnie kategorię trunku.

90 % objętości całej szkockiej whisky stanowi Blended Scotch Whisky – kolokwialnie nazywane blendami. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że każdy kto chociaż raz próbował ,,szkocką”, to była to właśnie Blended Scotch Whisky. Reprezentantami tej grupy są tak powszechnie znane whisky, jak Johnnie Walker (za wyjątkiem Green Label), Grant’s czy Ballantine’s dostępne niemal w każdym sklepie, czy nieco mniej popularne w Polsce, ale również bez problemu do kupienia w większych marketach jak Dewar’s, J&B, The Famous Grouse, Teachers, Lauder’s czy Chivas Regal.

Jak sama nazwa wskazuje, whisky ta powstaje w wyniku połączenia, zmieszania jednej lub więcej whisky typu Single Malt Scotch Whisky oraz jednej lub więcej whisky typu Single Grain Scotch Whisky.

Single Malt Scotch Whisky, staje się coraz bardziej popularna w Polsce. Wynika to zarówno ze zwiększania świadomości konsumentów o alkoholach wysokoprocentowych klasy premium, a także ze stałą tendencją bogacenia się społeczeństwa, gdyż whisky tego rodzaju są zdecydowanie droższe niż blendy, które są poniekąd z nich mieszane. Jestto whisky, która pochodzi tylko i wyłącznie z jednej destylarni, ale niekoniecznie z jednej partii (ang. batch), destylowana jest w alembikach z wody i słodu jęczmiennego (ang. malted barley) bez dodatku jakichkolwiek innych zbóż. Właśnie ze względu na to, że Single Malt Scotch Whisky niekoniecznie pochodzi z jednej partii produkcyjnej, z jednego słodu, mylne jest czasem spotykane określenie ,,whisky jednosłodowa”. Jak to wytłumaczyć więc że ,,single” nie pochodzi tylko z jednej partii? Destylarnia, a właściwie odpowiadający za to mistrzowie tzw. master blenders, dokonują zmieszania whisky, pochodzących z różnych partii produkcyjnych, starzonych później w różnych beczkach. Przykładowo, whisky została wydestylowana ze słodu jęczmiennego w destylarni X, w różnych partiach (zarazem z różnych słodów jęczmiennych) i trafiła do różnych beczek. Aby stworzyć 12- letnią whisky, master blender, przygotowując trunek końcowy korzysta z destylatów z różnych beczek, nawet starszych niż rzeczone powyżej 12- letnie. Doskonałym przykładem może być szczególna edycja wydawana przez destylarnię Glenmorangie- Glenmorangie Signet. Whisky ta powstaje z ok. 30 % słodu czekoladowego (to słód służący do produkcji porterów) zaś pozostała część, z innych powszechnych odmian jęczmienia. Jest więc oczywiste, że Glenmorangie Signet nie może powstać w jednej partii, bo mamy do czynienia z dwoma rodzajami słodu jęczmiennego. Nadal whisky takie pozostają whisky single malt – bo pochodzą z jednej destylarni, ze słodu jęczmiennego, nie została do niej dodana żadna inna whisky czy to zbożowa, czy single malt z innej destylarni. Takie mieszanie przed butelkowaniem określa się angielskim słowem marrying.

Ten przykład ma na celu jedynie zobrazowanie, w jaki sposób powstaje single malt, oczywiście może to być większa ilość destylatów, gdzie oznaczenie wiekowe na butelce będzie oznaczać wiek najmłodszego destylatu i niekoniecznie będzie oznaczać, że wszystkie mają np. 12 lat. Część z nich może być starsza, ale żaden nie może być młodszy. Dlatego też oznaczenie wieku na butelce, to oznaczenie wieku najmłodszego destylatu, na który składa się dany single malt.

Dlatego zgodnie z obecną definicją Single Malt Scotch Whisky ustanowioną w The Scotch Whisky Regulations z 2009 jest to Scotch Whisky destylowana w jednej lub więcej partii w:
– tylko jednej destylarni;

– z wody i słodu jęczmiennego bez dodatku innych zbóż;

– w alembikach1.

Powyższe nie oznacza, że nie istnieją takie whisky single malt, które są whisky pochodzącymi tylko z jednej beczki, które nie są mieszane z innymi przed zabutelkowaniem. Takie whisky określane są jako Single Malt Scotch Whisky Single Cask2.

Aby powstała Blended Scotch Whisky opisana powyżej, master blenders – oczywiście w zależności od firmy – wykorzystują od 15 do nawet więcej niż 40 rodzajów Single Malt Scotch Whisky!

Single Grain Scotch Whisky, dopełnia dzieła. A właściwie powinno być na odwrót, bo zdecydowanie więcej w blended scotch whisky jest whisky zbożowej niż whisky ze słodu jęczmiennego. Aby ukazać tą skalę i te proporcje, można podać przykład, że te whisky mieszane, które mają w sobie więcej niż 35 % whisky typu single malt, określane są mianem de luxe, co zdecydowanie wpływa na ich jakość, a także i cenę. To pokazuje, że lwią część naszych Red Labelów, Ballantine’sów i Grantsów stanowią właśnie whisky typu Single Grain.

A więc czym jest whisky typu Single Grain Scotch Whisky? Różni się od single malt, właściwie tym, że wydestylowana jest ze zbóż innych niż jęczmień: pszenicy, żyta a nawet kukurydzy.
Kolejną różnicą jest też to, że Grain Whisky destylowana jest w tzw. destylatorach kolumnowych, a nie w alembikach, stąd moce przerobowe są zdecydowanie większe, niż destylarni produkujących Single Malt Scotch Whisky. Nieprecyzyjne i błędne jest określenie w zestawieniu tych dwóch rodzajów: Malt – Grain, wobec tej pierwszej ,,whisky słodowa” bowiem whisky zbożowa także powstaje ze słodu, lecz nie jęczmiennego.

Skala produkcji whisky zbożowej jest niebagatelnie większa niż whisky typu single malt. Jednak wciąż pozostaje rzadkością picie samej whisky zbożowej poza blendami.

Oprócz tych trzech rodzajów, Scotch Whisky Regulations wymienia jeszcze dwa: Blended Malt Scotch Whisky i Blended Grain Scotch Whisky. Są to whisky, które powstają w wyniku zmieszania dwóch lub więcej kolejno Single Malt i Single Grain.

Odnośnie Blended Malt Scotch Whisky, przed uregulowaniem prawnym, pojawiały się określenia vatted malt a także pure malt, które wykluczały obecność whisky zbożowej (Single Grain Scotch Whisky). Ustawa z 2009 r. zakazała używania tychże pojęć, jednocześnie normując pięć rodzajów scotch whisky.

Podsumowując, pod pojęciem scotch whisky mieści się pięć uregulowanych prawnie rodzajów whisky:

● Single Malt Scotch Whisky – whisky destylowana w jednej lub kilku partiach, w alembikach (ang. pot stills) ze słodu jęczmiennego i wody, bez użycia innych zbóż;

● Single Grain Scotch Whisky – whisky destylowana (brak wymogu alembików przy procesie destylacji) przy użyciu wody i innych niż jęczmień zbóż;

● Blended Scotch Whisky – whisky, która powstaje w wyniku połączenia jednej lub więcej whisky typu Single Malt z jedną lub więcej whisky typu Single Grain;

● Blended Malt Scotch Whisky – whisky, która powstaje w wyniku połączenia dwóch lub więcej whisky typu Single Malt;

● Blended Scotch Whisky – whisky, która powstaje w wyniku połączenia jednej lub więcej whisky typu Single Malt z jedną lub więcej whisky typu Single Grain.

A co kryje się pod samym Scotch Whisky? O tym w następnej części.

1 “Single Malt Scotch Whisky” means a Scotch Whisky that has been distilled in one or more batches—

(a)at a single distillery;

(b)from water and malted barley without the addition of any other cereals; and

(c)in pot stills;

2 Obszerność tematu połączona z uprzejmością autora niniejszego bloga, spowodowała, że niektóre pojęcia wyjaśnię w kolejnej części opracowania