Już od środy zaczną obowiązywać nowe przepisy – i dotyczą właśnie wspomnianych w tytule wpisu sygnalistów. Pewnie zresztą to jest powód czytania przez Ciebie tego wpisu, prawda? Zacznijmy od początku – kim właściwie sygnalista jest.
A odpowiedź opracowała Ewelina Stankiewicz-Łątkowska z zaprzyjaźnionej kancelarii Hauslag – w razie dalszych pytań o temat możecie śmiało uderzać do niej czy tej ekipy. Od następnego akapitu tekst jest jej.
W dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie, gdzie przejrzystość i etyka w działalności gospodarczej oraz administracji publicznej zyskują na znaczeniu, rola sygnalistów staje się szczególna. Sygnalizacja, choć stosunkowo nowa w wielu jurysdykcjach, odgrywa istotną rolę w wykrywaniu i przeciwdziałaniu nieprawidłowościom. Przyjrzyjmy się bliżej, kim jest sygnalista i jakie są jego zadania.
Kim jest sygnalista?
Sygnalista, zwany również „whistleblowerem”, to osoba, która zgłasza informacje o nieprawidłowościach, naruszeniach prawa lub innych działaniach, które mogą szkodzić interesowi publicznemu lub interesom firmy. Należy podkreślić, iż sygnalistą nie jest osoba, która dokonuje zgłoszenia nieprawidłowości dotyczących wyłącznie jego osoby, lecz działa w interesie dobra wspólnego. Sygnaliści mogą być pracownikami firmy, członkami organizacji lub innymi osobami, które mają dostęp do istotnych informacji.
Ustanowienie skutecznych systemów ochrony sygnalistów uważane jest za kluczowy element w promowaniu etyki i zapobieganiu nadużyciom w organizacjach publicznych i prywatnych.
Kim NIE jest sygnalista?
W tym miejscu należy zaznaczyć, że w naszej kulturze, z uwagi na zaszłości historyczne, sygnaliści postrzegani i określani są jako donosiciele, kapusie, czy konfidenci. Określenia te nie są jednak trafne, bowiem sygnalista to osoba, która informuje o nieprawidłowościach w interesie ogółu. Celem sygnalisty jest zazwyczaj ujawnienie prawdy, poprawa funkcjonowania instytucji i eliminowanie nieprawidłowości, które mogą zaszkodzić ogółowi. Sygnalista często naraża się na różnego rodzaju represje, w tym ostracyzm społeczny, utratę pracy czy inne formy odwetu, ale mimo to decyduje się na działanie w imię wyższych wartości i dobra wspólnego. Donosiciel zaś dba wyłącznie o swój interes, licząc na potencjalne korzyści. Motywacja donosiciela jest więc czysto egoistyczna, a jego działania często mają na celu zaszkodzenie innym lub uzyskanie przewagi w jakiejś sytuacji.
Warto więc podkreślić, że utożsamianie sygnalistów z donosicielami jest nie tylko błędne, ale także krzywdzące dla osób, które podejmują ryzyko, aby chronić interes publiczny. Wspieranie sygnalistów i zrozumienie ich roli jest kluczowe dla budowania uczciwego i transparentnego społeczeństwa.
Podstawowe Funkcje Instytucji Ochrony Sygnalisty:
- Wykrywanie Nieprawidłowości: Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w identyfikowaniu i ujawnianiu nieprawidłowości takich jak naruszenia prawa unii, korupcja, nadużycia finansowe, naruszenia praw pracowniczych, czy zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa.
- Ochrona Interesu Publicznego: Dzięki informacjom dostarczanym przez sygnalistów, możliwe jest szybkie reagowanie na działania, które mogą szkodzić społeczeństwu, takie jak skażenie środowiska, oszustwa konsumenckie czy nieuczciwe praktyki biznesowe.
- Wspieranie Przejrzystości i Etyki: Sygnaliści pomagają budować kulturę organizacyjną opartą na uczciwości i odpowiedzialności. Ich działania przyczyniają się do zwiększenia transparentności i etycznego postępowania w organizacjach.
- Zwiększanie Zaufania Publicznego: Organizacje, które wdrażają efektywne systemy ochrony sygnalistów, zyskują większe zaufanie zarówno ze strony pracowników, jak i klientów oraz partnerów biznesowych.
Dzwoniąc na alarm – historia osób zgłaszających naruszenia
Instytucja osób zgłaszających naruszenia prawa, choć często postrzegana jako nowoczesne zjawisko, ma swoje korzenie w historii, sięgającej nawet starożytności. Przez wieki rola sygnalistów ewoluowała, dostosowując się do zmieniających się warunków społecznych, politycznych i gospodarczych.
W starożytnym Rzymie istniał system nagradzania obywateli za informowanie o przestępstwach. „Delatores” byli osobami, które zgłaszały przestępstwa na rzecz państwa i otrzymywały za to wynagrodzenie.
W 1777 roku podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Kongres Kontynentalny uchwalił pierwsze prawo chroniące sygnalistów. Ustawa ta była odpowiedzią na przypadek dwóch marynarzy, którzy ujawnili nieprawidłowości w działaniach wyższego oficera Marynarki Wojennej. Kongres zapewnił im ochronę przed represjami i zwolnił ich z więzienia.
Watergate (1972-1974): Afera Watergate była jednym z najważniejszych momentów w historii instytucji sygnalistów. Informacje ujawnione przez sygnalistę znanego jako „Deep Throat” (Mark Felt) doprowadziły do rezygnacji prezydenta Richarda Nixona i zwróciły uwagę na znaczenie ochrony sygnalistów.
Historia instytucji sygnalistów pokazuje, jak ważna jest ochrona osób ujawniających nieprawidłowości dla zapewnienia transparentności i etyki w społeczeństwie. Od starożytnych delatorów po współczesnych sygnalistów, rola tych osób w wykrywaniu i przeciwdziałaniu nadużyciom pozostaje nieoceniona. Współczesne przepisy prawne oraz rosnąca świadomość społeczna dotycząca ochrony sygnalistów są niezbędne dla budowania sprawiedliwego i uczciwego środowiska pracy oraz życia społecznego.
Co może zgłaszać sygnalista?
Sygnaliści mogą zgłaszać szeroki wachlarz nieprawidłowości, obejmujących między innymi naruszenia przepisów, etyki, przepisów BHP, ochrony środowiska, a także bezpieczeństwa danych i cyberbezpieczeństwa.
Najczęstsze obszary dokonywania zgłoszeń, to naruszenia prawa pracy, w tym w szczególności dotyczące dyskryminacji i mobbingu, zjawiska korupcji, naruszenie obowiązku poufności, naruszenie praw autorskich, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, czy przypadki, w których osobiste interesy pracowników lub menedżerów kolidują z interesami podmiotu, prowadząc do nieuczciwego zachowania.
Kiedy można uzyskać status sygnalisty?
Projekt ustawy oraz dyrektywa parlamentu europejskiego przewidują, że aby uzyskać status sygnalisty, osoba musi zgłosić informacje dotyczące naruszeń prawa, przepisów, wewnętrznych regulacji organizacji lub działań niezgodnych z etyką. Sygnalista musi działać w dobrej wierze, czyli z przekonaniem, że zgłaszane informacje są prawdziwe i istotne. Zgłoszenia złożone w złej wierze, w celu zaszkodzenia komuś lub osiągnięcia korzyści osobistych, mogą nie być chronione. Sygnalista powinien przestrzegać obowiązujących procedur zgłaszania nieprawidłowości, powinien również dostarczyć wystarczające informacje i dowody, które pozwolą na przeprowadzenie weryfikacji zgłoszenia. Może to obejmować dokumenty, e-maile, raporty czy inne materiały potwierdzające naruszenia.
Kluczowa jest ochrona.
Jak widać, ochronie sygnalistów przyświeca wyższy cel. Opracowanie odpowiednich procedur w sprawie ochrony osób zgłaszających jest kluczowe i niezbędne dla funkcjonowania całego systemu. Sygnaliści bowiem są narażeni na działania odwetowe w tym wypowiedzenia stosunku pracy, czy obniżenie wynagrodzenia. Podmioty prawne są zobowiązane do stworzenia bezpiecznych kanałów przyjmowania zgłoszeń w zakładzie pracy, wyznaczenie osób odpowiedzialnych do podejmowania działań następczych i prowadzenia rejestru zgłoszeń. Nasza kancelaria zapewnia kompleksowe doradztwo i obsługę prawną w tym zakresie.
